İŞ HUKUKU TEMEL KAVRAMLAR

4857 Sayılı İş Kanunu MADDE 2'de

İşçi : "Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye

İşveren : işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara

İş ilişkisi : işçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye denir.

İşyeri : işveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime denir.

İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır.

İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür.

İşveren vekili : İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere denir. İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur.

Bu Kanunda işveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır. İşveren vekilliği sıfatı, işçilere tanınan hak ve yükümlülükleri ortadan kaldırmaz.

Asıl işveren-alt işveren ilişkisi : Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye denir. Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur.

Asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamaz. Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisinin muvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılarak işlem görürler. İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez.

(Ek fıkra: 1/7/2006-5538/18 md.) Kanuna veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulan kamu kurum ve kuruluşları ile bunların doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinin en az yüzde ellisine sahip oldukları ortaklıklarda, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu veya diğer kanun hükümleri çerçevesinde, hizmet alımı amacıyla yapılan sözleşmeler gereğince, yüklenici aracılığıyla çalıştırılanlar, bu şekilde çalışmış olmalarına dayanarak; a) Bu kurum, kuruluş ve ortaklıklara ait kadro veya pozisyonlara atanmaya, b) Bu kurum, kuruluş ve ortaklıklara ait işyerlerinin kadro veya pozisyonlarında çalışanlar için toplu iş sözleşmesi, personel kanunları veya ilgili diğer mevzuat hükümlerine göre belirlenen her türlü malî haklar ile sosyal yardımlardan yararlanmaya, hak kazanamazlar. (Ek fıkra: 1/7/2006-5538/18 md) Sekizinci fıkrada belirtilen işyerlerinde yükleniciler dışında kalan işverenler tarafından çalıştırılanlar ile bu işyerlerinin tâbi oldukları ihale mevzuatı çerçevesinde kendi nam ve hesabına sözleşme yaparak üstlendiği ihale konusu işte doğrudan kendileri çalışanlar da aynı hükümlere tâbidir. Sekizinci fıkrada belirtilen kurum, kuruluş veya ortaklıkların sermayesine katıldıkları ortaklıkların kadro veya pozisyonlarında çalışan işçilerin, ortak durumundaki kamu kurum, kuruluş veya ortaklıkların kadro veya pozisyonlarına atanma ya da bu kurum, kuruluş veya ortaklıklarda geçerli olan malî haklar ile sosyal yardımlardan yararlanma talepleri hakkında da sekizinci fıkra hükümleri uygulanır. Hizmet alımına dayanak teşkil edecek sözleşme ve şartnamelere; a) İşe alınacak kişilerin belirlenmesi ve işten çıkarma yetkisinin kamu kurum, kuruluşları ve ortaklıklarına bırakılması, b) Hizmet alım sözleşmeleri çerçevesinde ya da geçici işçi olarak aynı iş yerinde daha önce çalışmış olanların çalıştırılmasına devam olunması, yönünde hükümler konulamaz.

İş Hukuku Kavram ve Konuları

İş Hukuku Kavramı ve Konusu İş Hukukunun İlgili Olduğu Bilim Kolları ve Hukuk içindeki Yeri İş Hukukunun Kaynakları İç Hukuk Kaynakları Resmi İç Hukuk Kaynakları Uluslar arası Kaynaklar Özel İş Hukuku Kaynakları İş Hukukunun Genel Olarak Uygulama Alanı İş Hukukunun Kişiler Bakımından Uygulama Alanı İşçi İşveren İşveren Vekili Aracı (Taşeron) İş Hukukunun İşyeri Bakımından Uygulama Alanı İşyeri İşyerine Bağlı Bulunan yerler Eklentiler Araçlar İşyerinin Kanun Kapsamına Alınması İş Hukukunda Kişisel İş İlişkileri HİZMET AKDİ KAVRAMI İş Ücret Bağımlı Hizmet Görme HİZMET AKDİNİN ÖZELLİKLERİ HİZMET AKDİNİN ÇEŞİTLERİ Sürekli ve Süreksiz Hizmet Akitleri Süresi Belli Olan ve Olmayan Hizmet Akitleri Takım Sözleşmesi HİZMET AKDİNİN YAPILMASI Hizmet Akdini Yapma Hakkını Kullanma Ehliyeti Hizmet Akdinin Şekilleri Deneme Koşulu Hizmet Akdi Yapma Serbestisi ve Sınırları HİZMET AKDİNDEN DOĞAN BORÇLAR Ücretin tanımı ve özellikleri Hukuki yönden ücret çeşitleri Ücret tutarının saptanması Ücretin ödenmesi Ücret belgeleri Ücretin korunması Ücret kesintileri İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemleri Alma Borcu İşe Uygun işçi Çalıştırma Borcu İşverenin Alet, Taşıt ve Hayvanları Sağlama Borcu Eşit İşlem Borcu HİZMET AKDİNİN SONA ERMESİ Hizmet Akitlerinin Genel Sebeplerle Sona Ermesi Hizmet Akitlerinin Çeşitlerine Göre Sona Ermesi İşçi ve İşveren Yönünden Bildirimli – Bildirimsiz Fesih ve Önelleri HİZMET AKDİNİN SONA ERMESİNİN HÜKÜMLERİ Kıdem Tazminatı Çalışma Belgesi ZAMAN BAKIMINDAN İŞİN DÜZENLENMESİ İş Süreleri Fazla Çalışma Gece Çalışması Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşlerinde Yapılan Çalışmalar Ara Dinlenmeler Ücretli Tatil ve İzinler Hafta Tatili Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Yıllık Ücretli İzin KİŞİLER BAKIMINDAN İŞİN DÜZENLENMESİ Genel Olarak Düzenleme Çocuk İşçiler Kadın İşçiler Handikaplı (Özürlü) İşçiler İŞYERİ BAKIMINDAN İŞİN DÜZENLENMESİ Genel Olarak Düzenleme Kural Olarak Düzenleme Özel Önlemler DENETİM VE TEFTİŞ Genel Olarak Teftiş İş Teftişi İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Teftişi Sosyal Sigortalar Kurumu Teftişi İŞ KANUNU Amaç ve Kapsam Tanımlar İşyerini Bildirme İstisnalar Eşit Davranma İlkesi İşyerinin Veya Bir Bölümünün Devri Geçici İşİlişkisi İş Sözleşmesi, Türleri ve Feshi Tanım Ve Şekli Türü ve Çalışma Biçimlerini Belirleme Serbestisi Sürekli ve Süreksiz İşlerdeki İş Sözleşmeleri Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi Ayrımının Sınırları Kısmi Süreli ve Tam Süreli İş Sözleşmesi Çağrı Üzerine Çalışma Deneme Süreli İş Sözleşmesi Takım Sözleşmesiyle Oluşturulan İş Sözleşmesi Süreli Fesih Feshin Geçerli Sebebe Dayandırılması Sözleşmenin Feshinde Usul Fesih Bildirimine İtiraz ve Usulü Geçersiz Sebeple Yapılan Feshin Sonuçları Çalışma Koşullarında Değişiklik ve İş Sözleşmesinin Feshi Yeni İşverenin Sorumluluğu İşçinin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı İşverenin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı Derhal Fesih Hakkını Kullanma Süresi Yeni İş Arama İzni Çalışma Belgesi Toplu İşçi Çıkarma Özürlü,Eski Hükümlü ve Terör Mağduru Çalıştırma Zorunluluğu Askerlik Ve Kanundan Doğan Çalışma Ücret Ve Ücretin Ödenmesi İşverenin Ödeme Aczine Düşmesi Ücretin Gününde Ödenmemesi Ücretin Saklı Kısmı Kamu Makamlarının ve Asıl İşverenlerin Hakedişlerinden Ücret Kesme Yükümlülüğü Ücret Hesap Pusulası Ücret Kesme Cezası Asgari Ücret Yarım Ücret Fazla Çalışma Ücreti Zorunlu Nedenlerle Fazla Çalışma Olağanüstü Hallerde Fazla Çalışma Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde Çalışma Saklı Haklar Hafta Tatili Ücreti Genel Tatili Ücreti Geçici İş Göremezlik Ücret Şekillerine Göre Tatili Ücreti Tatili Ücretine Girmeyen Kısımlar Yüzdelerin Ödenmesi Yüzdelerin Belgelenmesi Yıllık Ücretli İzin Hakkı Ve İzin Süreleri Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanma Ve İzni Kullanma Dönemi Yıllık İzin Bakımından Çalışılmış Gibi Sayılan Haller Yıllık Ücretli İznin Uygulanması Yıllık İzin Ücreti İzinde Çalışma Yasağı Sözleşmenin Sona Ermesinde İzin Ücreti İzinlere İlişkin Düzenlemeler Sigorta Primleri Ücretten İndirim Yapılamayacak Haller Çalışma Süresi Telafi Çalışması Kısa Çalışma Kısa Çalışma Ödeneği Çalışma Süresinden Sayılan Haller Günlük Çalışmanın Başlama ve Bitiş Saatleri Ara Dinlenmesi Gece Süresi Ve Gece Çalışmaları Hazırlama, Tamamlama Ve Temizleme İşleri Çalıştırma Yaşı Ve Çocukları Çalıştırma Yasağı Yer ve Su Altında Çalıştırma Yasağı Gece Çalıştırma Yasağı Analık Halinde Çalışma Ve Süt İzni İşçi Özlük Dosyası Yönetmelikler İşverenlerin Ve İşçilerin Yükümlülükleri Sağlık Ve Güvenlik Tüzük Ve Yönetmelikleri İşin Durdurulması Veya İşyerinin Kapatılması İş Sağlığı Ve Güvenliği Kurulu İşyeri Hekimleri İş Güvenliğiyle Görevli Mühendis Veya Teknik Elemanlar İşçilerin Hakları İçki Veya Uyuşturucu de Kullanma Yasağı Ağır Ve Tehlikeli İşler Ağır Ve Tehlikeli İşlerde Rapor Onsekiz Yaşından Küçük İşçiler İçin Rapor Gebe Veya Çocuk Emziren Kadınlar İçin Yönetmelik Çeşitli Yönetmelikler İş Ve İşçi Bulmaya Aracılık Çalışma Hayatının Denetimi Ve Teftişi Devletin Yetkisi Yetkili Makam Ve Memurlar Yetkili Memurların Ödevi Muafiyet Diğer Merciler Tarafından Yapılan Teftişler İşçi Ve İşverenin Sorumluluğu Zabıtanın Yardımı İşyerini Bildirme Yükümlülüğüne Aykırılık Genel Hükümlere Aykırılık Toplu İşçi Çıkarmayla İlgili Hükümlere Aykırılık Özürlü Ve Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğuna Aykırılık Ücretle İlgili Hükümlere Aykırılık Yıllık Ücretli İzin Hükümlerine Aykırılık İşin Düzenlenmesine İlişkin Hükümlere Aykırılık İşçi Sağlığı Ve Güvenliğiyle İlgili Hükümlere Aykırılık İş Ve İşçi Bulma Hükümlerine Aykırılık İş Hayatının Denetim Ve Teftişiyle İlgili Hükümlere Aykırılık İdari Para Cezalarının Uygulanmasına İlişkin Hususlar Yazılı Bildirim Konut Kapıcılarının Özel Çalışma Koşulları Sanayi, Ticaret, Tarım Ve Orman İşleri Bazı Kamu Kurum Ve Kuruluşlarında Çalışanların Kıdem Tazminatı Bazı İşlerde Çalışanların Ücretlerinin Güvencesi Üçlü Danışma Kurulu Kantin Açılması Sosyal Sigortalar Kanunu Mevzuat, Uygulama ve Değişiklikleri İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Sigortası Hastalık Sigortası Analık Sigortası Malullük Sigortası Yaşlılık Sigortası Ölüm Sigortası İsteğe Bağlı Sigortalılık Topluluk Sigortası Ortak Hükümler Çeşitli Hükümler Geçici Hükümler Son Hükümler SENDİKALAR KANUNU Amaç Tanımlar Birinci Bölüm (Kuruluş Esasları) İşçi Ve İşveren Sendikaları İşkolunun Belirlenmesi Kurucularda Aranacak Nitelikler Kuruluşta Uyulacak Usul Sendika Veya Konfederasyon Tüzüğü Tüzelkişiliğin Kazanılmasından Sonra Yapılacak İşlemler İkinci Bölüm (Organlar) Ortak Hükümler Genel Kurulların Oluşması Genel Kurulların Görevleri Genel Kurulların Toplantı Zamanı Genel Kurul Toplantı Ve karar Nisabı Seçimlerde Uyulacak Esaslar Yönetim Kurullarının Oluşması Yönetim Kurulların Görevleri Yönetim Kurulu Toplantıları Disiplin Kurulu Denetleme Kurulları Ve Denetçiler Birinci Bölüm (Sendika Üyeliği) Sendika Üyeliği Şartları Sendika Üyesi Olamayacaklar Üyeliğin Kazanılması Üyelik Aidatı Üyeliğin Devamı Ve Askıya Alınması Halleri Üyeliğin Sona Ermesi İkinci Bölüm (Konfederasyon Ve Uluslar arası Kuruluş Üyeliği) Konfederasyonlara Üye Olma Ve Çekilme Sendika Ve Konfederasyonların Katılması Veya Birleşmesi Uluslar arası İşçi Ve İşveren Kuruluşlarına Üyelik Üçüncü Bölüm (Teminatlar) İşçi Sendikası Ve Konfederasyonu Yöneticiliğinin Teminatı İşyeri Sendika Temsilcilerinin Teminatı Sendikaya Üye Olup Olmama Hürriyetinin Teminatı ÜÇÜNCÜ KISIM (Faaliyetler) Birinci Bölüm (Sendika Ve Konfederasyonların Faaliyetleri) Sendikaların Çalışma Hayatına İlişkin Faaliyetleri Sendika Ve Konfederasyonların Sosyal Faaliyetleri İşyeri Sendika Temsilcisinin Tayini Ve Nitelikleri İşyeri Sendika Temsilcisinin Görevleri Sendika Ve Konfederasyonların Faaliyetlerinden Yararlanma İkinci Bölüm (Yasak Faaliyetler) Temel Yasaklar İşçi Ve İşveren İlişkilerindeki Yasaklar Diğer Yasak Faaliyetler Sendika Ve Konfederasyonların Gelir Ve Giderleri Birinci Bölüm (Gelirler) Sendika Ve Konfederasyonların Gelirleri Mal İktisabı Mal Bildirimi Gelirlerin Bankalara Yatırılması İkinci Bölüm (Giderler) Sendika ve Konfederasyonların Giderleri Görevlilerin Ücretleri Fesih, İnfisah ve Kapatma Halinde Malların Devri Denetim ve Müeyyideler (Denetim) İdari ve Mali Denetim Konfederasyonun Sendikayı Denetimi Tutulacak Defter Ve Kayıtlar Defter Ve Kayıtlar İçin Uygulanacak Kurallar Bilanço Ve Çalışma Raporu Gönderme Zorunluluğu İkinci Bölüm (Müeyyideler) Seçimlerin İptali Yönetim Kuruluna İşten El Çektirme Tüzük Ve Belgelerde Kanuna Aykırılık Tüzük Değişikliğinde Kanuna Aykırılık Diğer Sebeplerle Faaliyetin Durdurulması Faaliyetin Durdurulmasında Kayyım Tayini Kapatma Ceza Hükümleri İşkolları İşçi Sendikalarına Aidat Kesilmesi İşe Alınan Ve Ayrılan İşçilerin Bildirilmesi Diğer Kanunların Uygulanması Muaflıklar Tüzük Ve Yönetmelikler Yürürlükten Kaldırılan Kanunlar Tüzüklerin Ve Teşekküllerin Bu Kanuna Uydurulması Üçüncü Bölüm (Son Hükümler) Yürürlük Yürütme Toplu İş Sözleşmesi Toplu İş Sözleşmesinin Tanımı Ve Muhtevası Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı Ve Düzeyi Şekli Toplu İş Sözleşmesine Konulamayacak Hükümler Toplu İş Sözleşmesinin Hükmü Toplu İş Sözleşmelerinin Süresi Ve Bitimi Tarafların Durumunda Değişiklik Taraf Sendika Üyeliğinden Ayrılma, Çıkarılma veya Üye Olmamanın Sonuçları İşverenin Toplu İş Sözleşmesiyle Bağlılığı Teşmil Toplu İş Sözleşmesinin Yapılması Yetki Yetki Tespiti İçin İşçi Sendikasının Başvurusu İşveren Sendikasının Veya İşverenin Başvurusu Yetki İtirazı Yetki Belgesi Toplu Görüşmeye Çağrı Görevli Makam Toplu Görüşmenin Başlaması Toplu İş Sözleşmesinin İmzalanması Ve Tevdi Edilmesi Üçüncü Bölüm (Uyuşmazlık Ve Arabuluculuk) Uyuşmazlığın Tespiti Arabuluculuk Görevi Tutanaklar Ve Sicil Grev Ve Lokavt Birinci Bölüm (Tanımı Ve Unsurları) Grevin Tanımı Lokavtın Tanımı Kanuni Grev Ve Kanuni Lokavt Kararı Grev Ve Lokavt Kararlarının Tebliği İkinci Bölüm (Grev Ve Lokavt Yasakları Ve Erteleme) Yasağın Bulunduğu İşler Yasağın Bulunduğu Yerler Geçici Yasaklar Yasaklarda Yüksek Hakem Kuruluna Başvurma Grev Ve Lokavtın Ertelenmesi Erteleme Döneminde Uyuşmazlığın Çözümü Grev Oylaması Grev Oylamasının Sonucu Grev Ve Lokavtın Başlaması Grev Ve Lokavtın Uygulanmasında İşyerinden Ayrılma Zorunluluğu Kanuni Grev Ve Lokavta Katılamayacak İşçi Kadrosu Grev Ve Lokavta Katılmayacak İşçilerin İsmen Belirlenmesi Grev Hakkının Ve Lokavtın Teminatı Üçüncü Bölüm (Grev Ve Lokavtın Sonuçları) Kanuni Grev Ve Lokavtın Hizmet Akitlerine Etkisi İşçi Alma Ve Başka İşe Girme Yasağı Kanuni Grev Ve Lokavtın Konut Haklarına Etkisi Kanun Dışı Grev Ve Lokavtın Sonuçları Tespit Davası Grev Hakkının Ve Lokavtın Kötüye Kullanılması Grev Gözcüleri Lokavt Gözcüleri Grev Ve Lokavt Halinde Mülki Amirin Yetkileri Grev Ve Lokavtı Sona Erdirme Kakarı Toplu İş Uyuşmazlıklarının Barışçı Yollarla Çözümü Yüksek Hakem Kuruluna Başvurma Yüksek Hakem Kurulunun Kuruluşu Uyuşmazlığın İncelenmesi Yüksek Hakem Kurulunun Kararının Niteliği İşçiler Ve İşverenler Adına Katılacak Üyelerde Aranacak Nitelikler İdari Teşkilat Özel Hakeme Veya Resmi Arabulucuya Başvurma Özel Hakeme Başvurma Resmi Arabuluculuk Teşkilatı Toplu Hak Uyuşmazlıkları Yorum Davası Eda Davası İşverenler İşyerinde İlan Denetleme Hakeme Ve Arabulucuya Başvurma Tüzüğü Diğer Kanunların Uygulanması Ödenek Müeyyideler Ve Son Hükümler Ceza Hükümleri Toplu İş Sözleşmesine Yasak Hükümler Konulması Resmi Arabulucunun Sorumluluğu Kanun Dışı Grev Ve Lokavt Uygulanan Grev Veya Lokavtın Kanuna Aykırı Olması Yasak Hallerinde Grev Ve Lokavt Kararlara Tesir Maksadıyla Kanun Dışı Grev Ve Lokavt Devletin Şahsiyetine Karşı Grev Ve Lokavt Grev Ve Lokavtı Erteleme Kararına Uyulmaması Grev Oylamasında Hile, Tehdit Ve Cebir Grev Ve Lokavt Halinde İşyerinden Ayrılmama, Engellemede Bulunma Grev Ve Lokavt Kapsamına Giren İşçilerin Haklarına Uyulmaması Kanuna Aykırı Şekilde Grev Gözcülüğü Ve Diğer Fiiller İlan Etmeme, Bilgi Vermeme Ve Mahkeme Kararına Uymama Tekerrür Hali Ve Daha Ağır Cezanın Uygulanması İkinci Bölüm (Son Hükümler) Yürürlükten Kaldırılan Kanunlar YAPI İŞLERİNDE İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ Yapı İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Kazı İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Ahşap İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Çelik Borulu İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Çelik Borulu İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Asma İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Sıpa İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri BArme Kalıbı Yapımı Ve Sökümünde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Merdivenlerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Yıkım İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri Yapı İşlerinde Kullanılan Makina ve Teçhizatta Alınacak Güvenlik Tedbirleri Günde Ancak Yedibuçuk Saat Çalışılabilecek İşler Yedibuçuk Saatten Daha Az Çalışılabilecek İşler Başka İşte Çalıştırma Yasağı Fazla Çalışma İzni Verme Yasağı